Pastoraat bij suïcidale jongeren

Onder jongeren is zelfdoding de meest voorkomende doodsoorzaak. De groep die niet tot uitvoering overgaat maar wel met deze gedachten worstelt is nog veel groter. Het is daarom niet denkbeeldig dat je als jongerenwerker of als ambtsdrager iemand in de jeugdgroep of gemeente treft die hier mee zit. Wat betekent dat voor het pastoraat?

Recent verscheen er een klein boekje onder de titel ‘Jong & Suïcidaal’. Het bevat een aangrijpend verhaal van een ervaringsdeskundige die helemaal vastloopt in psychische problematiek en vervolgens ook in jeugdzorg en hulpverlening. Aanvullend zijn er ook verhalen opgenomen van jongeren die zij nu helpt middels een suïcidepreventie-chat. De getuigenissen van deze jongeren en hun hulpverleners reiken ons drie belangrijke lessen aan voor het pastoraat.

Niet bang
De eerste is: wees niet bang om jongeren op de man af te vragen of ze weleens denken aan de dood. Veel volwassenen voelen een drempel om het expliciet ter sprake te brengen als ze merken dat het psychisch niet goed gaat met een jongere. Volwassenen zijn soms bang dat ze daarmee jongeren juist op ideeën brengen. Dat is een misvatting. Suïcidale gedachten groeien in de regel juist als ze onbesproken blijven. Het betekent voor deze jongeren vaak een opluchting als deze gedachten niet verborgen hoeven te blijven, maar openlijk besproken mogen worden.

Stel gerust concrete vragen als: ‘Denk je wel eens aan de dood?’ of ‘Heb je ook last van suïcidale gedachten?’ Als een jongere bevestigend antwoord, is het van belang om er achter te komen hoe concreet deze gedachten zijn. Het maakt uit of een jongere een concrete plek en plan van aanpak in gedachten heeft, of niet. Voor veel jongeren in een dergelijke situatie vormt de dood een vast onderdeel van hun gedachtenpatroon; zij vinden het vaak makkelijker om er over te praten dan de pastor. Dat kan helpen om als ambtsdrager over een bepaalde schroom heen te komen.

Luisteren
Het is begrijpelijk om als jeugdwerker of ambtsdragers direct hulp te willen bieden. Dat is een goede eigenschap, maar gesprekken met deze jongeren vragen om een pas op de plaats. Waar jongeren allereerst behoefte aan hebben is een luisterend oor. Met luisteren wordt méér bedoeld dan alleen horen: het vraagt om inleven en meeleven. Probeer een beeld te vormen van de situatie waarin de jongere zich bevindt en te begrijpen wat hem of haar drijft.

Probeer door te vragen op signalen die de jongere geeft. Suïcidale gedachten zijn vaak een onderdeel van een groter geheel, waarbij psychiatrische aandoeningen, sociale verhoudingen, trauma’s en allerlei andere zaken mee kunnen spelen.

Niet alleen
Dit kan een ambtsdrager of jeugdwerker niet alleen. Er is niet alleen professionele hulp nodig, maar de situatie is voor een ambtsdrager ook zeer belastend. Wees daarom voorzichtig met het toezeggen van strikte geheimhouding als daar vooraf om wordt gevraagd. Dat kan en mag niet in alle gevallen worden gehouden. Wees daar eerlijk over tegen een jongere en wees duidelijk in welke stappen je als jeugdwerker of ambtsdrager neemt. Het is belangrijk om het vertrouwen een jongere heeft niet te beschamen.

Enkele jaren geleden hield ik een lezing, waarbij verschillende ouders in de zaal zaten die een kind hadden verloren door zelfdoding. Wat mij opviel in hun verhalen was de spijt die zij hadden van het niet direct serieus nemen van signalen die hun kind gaf. Achteraf wensten ze, dat ze eerder serieus hadden genomen wat hun kind hen vertelde.

Maar het diepst werd ik geraakt door de uitzichtloosheid die deze ouders beschreven gedurende de tijd dat hun kind onder deze gedachten leed. Hoe heerlijk is het om als ambtsdrager of jongerenwerker in zo’n situatie iets te delen van het Evangelie van de opgestane Christus. Ook moeilijke gesprekken met suïcidale jongeren mogen we voeren in het vertrouwen, dat Gods Geest daarin meekomt en jongeren uit het duister brengt tot het Licht.