Bonhoeffer als kinderwerker

Voor veel mensen is Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) een bekende naam. Hij is beroemd geworden als theoloog, maar ook vanwege zijn verzet tegen Hitler in de tijd van nazi-Duitsland. Wat minder bekend is Bonhoeffers grote betrokkenheid op kinderen en jongeren. Hij heeft meerdere jaren leiding gegeven aan de zondagsschool, zowel in Berlijn als in Barcelona. Hoe pakte Bonhoeffer het werk op de zondagsschool aan?

Als student in de theologie was het nodig dat Bonhoeffer stage ging lopen in een gemeente van de Evangelisch-Lutherse kerk. Hij werd geplaatst in de Grunewaldkirche, een kerk in Berlijn. Dat was niet helemaal zijn eigen keuze, maar daar besliste de kerk over.

Bonhoeffer is kritisch over de manier waarop veel kerken omgaan met kinderen. Maar al te vaak wordt er over kinderen gedacht als ‘de toekomst van de kerk’ of ‘de onmondige leden’. Daar wil Bonhoeffer niets van weten. Door hun doop zijn kinderen helemaal onderdeel geworden van de gemeente. Het is als met een gezin, zo zegt hij. Door de doop is de kerk moeder geworden van al deze kinderen. Daarom moet de kerk ook een gemeenschap zijn die de kinderen draagt en voedt en onderhoudt.

In het kinderwerk moet ook oog zijn voor de leefgemeenschap van dat kind: het gezin. Op z’n minst is er betrokkenheid op-, en aandacht voor de ouders van de kinderen die op de zondagsschool aanwezig zijn. Kinderen zijn onlosmakelijk verbonden met de ouders en daarom moet er contact en aandacht zijn voor hen.

Bonhoeffer waarschuwt sterk tegen het vrijwillige karakter van zondagsscholen en andere vormen van kinderwerk. Als de kerk daadwerkelijk moeder is, dan is het onmogelijk dat de betrokkenheid van kinderen op basis van vrijwilligheid is. Welke moeder is nu tevreden met af en toe een vrijwillig bezoekje van een jong kind? We zien de zondagsschool te makkelijk als “een vrijblijvende activiteit van een organisatie, in plaats van als leefgemeenschap die het kind een thuis biedt”.

Kinderen op de zondagsschool waren absoluut dol op Bonhoeffer. Ze hielden van zijn levendige preken (speciaal voor kinderen) en de spannende verhalen die hij vertelde (zelfs sprookjes! Al valt te betwijfelen of we daarin een voorbeeld aan hem moeten nemen … ). Bonhoeffer besteedde veel aandacht aan zijn vertellingen en schreef ze woord voor woord uit. Hij vertelde met aandacht, met flair, met inlevingsvermogen en veel dramatiek. Daarmee bracht hij op indrukwekkende manier de verhalen tot leven voor kinderen, bijvoorbeeld een keer over de confrontatie tussen de profeten Jeremia en Hananja. Daarachter schuilde een diep verlangen om de kinderen in te wijden in de Bijbelse boodschap. Die verantwoordelijkheid heeft de kerk ook: “Als je de diepste inzichten over God en de Bijbel niet aan kinderen over kunt brengen, is er iets grondig mis.”

Hoe sterk Bonhoeffer verbonden was aan de kinderen van de zondagsschool blijkt wel bij zijn afscheid in 1928, als hij naar Barcelona vertrekt om daar hulppredikant te worden. “Wat me het meest aangreep, was het afscheid van het kerkelijke werk. Dominee Meumann bad voor mij. (…) Lange tijd was het kerkelijk gebed iets geweest wat me weinig deed, maar dat nu de groep kinderen waar ik twee jaar mee had opgetrokken voor me bad, was het effect onvergelijkbaar groter.”

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het boek ‘Bonhoeffer as Youth Worker’ van Andrew Root. Hier kun je terecht voor meer inzichten van Bonhoeffer over jeugdwerk.