Een instrument in Gods hand - vormen van diaconaat

Het is niet voor iedereen in de gemeente duidelijk wat diaconaat is. Als je aan jongeren vraagt wat diakenen nu eigenlijk doen, blijft het vaak stil. Daarom gaan we in dit artikel in op verschillende vormen van diaconaat, zodat je het overzichtelijk aan jongeren kunt uitleggen als ze daar vragen over hebben.

Vanuit de Bijbel is diaconaat niet meer en niet minder dan het dienen van de ander. Je kunt de ander dienen met geld en spullen (materiële hulp), maar ook door een luisterend oor te bieden of het sociaal isolement van mensen te doorbreken (immateriële hulp). In dit artikel benoemen we diverse vormen van diaconaat om je te helpen een overzicht te krijgen van alle diaconale activiteiten. We noemen telkens een paar voorbeelden, maar die zijn natuurlijk niet volledig. Kijk vooral in je eigen gemeente en woonplaats rond naar vergelijkbare vormen en situaties!

Verschillende vormen
Hoe krijgt diaconaat precies vorm? Om te beginnen is er een verschil tussen het officiële, georganiseerde diaconaat van de gemeente en de persoonlijke, spontane vorm van diaconaat. Daarnaast kun je onderscheid maken tussen het diaconaat binnen de gemeente en het diaconaat buiten de gemeente. Dit levert vier verschillende vormen van diaconaat op, met elk hun eigen doel. Dat wordt zichtbaar als we de vormen in een tabel weergeven:

Natuurlijk zijn er allerlei diaconale activiteiten te bedenken waarin er overlap is tussen deze verschillende vormen. Dat geeft natuurlijk niet, het overzicht is vooral bedoeld om na te denken over de grote variatie die mogelijk is in het diaconaat. Hieronder bespreken we de vier vormen en geven we wat voorbeelden.

Structurele zorg voor armen in de gemeente
(Binnen de gemeente; officieel/gezamenlijk)
Het is een taak van de gemeente om oog te hebben voor hun broeders en zusters die in financiële, materiële of juist sociale en emotionele moeilijkheden zitten. De diakenen hebben dit als één van hun hoofdtaken. Daar zijn officiële regelingen voor, allerlei commissies bij betrokken en erop gericht om gemeenteleden structureel en soms ook langdurig bij te staan. Als jeugdwerk kan je daaraan bijdragen door het instellen van een commissie diaconaal jeugdwerk, waarin je overlegt met diakenen. Onderdeel daarvan kan een ‘klusjesbank’ zijn, waarbinnen structureel vraag en aanbod aan elkaar worden gekoppeld voor klusjes die gedaan moeten worden bij gemeenteleden.
Jaarlijkse inzamel- of uitdeelacties, bijvoorbeeld van kerstpakketten, kunnen ook een vast onderdeel worden van het jeugdwerk. Een JV kan jaarlijks een verkoopactie organiseren, om geld in te zamelen ten bate van de diaconie.
Vanuit het jeugdwerk kan er ook oog zijn voor de immateriële nood, met een doorlopend programma om alleenstaanden te bezoeken of het schrijven van kaarten aan zieken, ouderen en/of alleenstaanden.

Omzien naar elkaar
(Binnen de gemeente; persoonlijk/spontaan)
Naast de officiële en structurele acties zijn er ook incidentele noden of kansen die vanuit het jeugdwerk kunnen worden benut. Als er bijvoorbeeld geld overgebleven is bij de organisatie van een JV-weekend, is dat een kans om het in te zetten voor een incidentele en spontane actie voor anderen in de gemeente. Een paar voorbeelden vanuit het jeugdwerk: Het bieden van huiswerkbegeleiding als het even minder gaat op school, eenmalig bezoek aan nabestaanden na het overlijden van een gemeentelid, een actie bij incidentele of plotselinge gebeurtenissen als verhuizing, brand of waterschade. Het vraagt van JV-leden een stukje vrijmoedigheid om bij de signalen die ze hebben ook de JV in te schakelen om bij te springen.

Inspelen op maatschappelijke nood
(Buiten de gemeente; officieel/gezamenlijk)
Veel diaconieën hebben contacten met de burgerlijke overheid om na te denken over allerlei maatschappelijke noden. Het is goed om als kerkelijke gemeente oog te hebben voor de nood van de mensen in je woonplaats die niet kerkelijk betrokken zijn. Daarin kunnen we iets van de ontfermende houding van Christus zichtbaar maken tegenover onze medemensen.
Vanuit het jeugdwerk kan er aan allerlei georganiseerde initiatieven worden meegewerkt. Een voorbeeld daarvan is het werk van stichting Present of andere maatschappelijke stichtingen. Een JV kan bijdragen aan het werk van de lokale voedsel- of kledingbank. Buurtmaaltijden kunnen een vast initiatief worden om buurtbewoners wat meer in contact te brengen met de kerk en eenzaamheid te verlichten. Ook NL Doet is een jaarlijks initiatief wat benut kan worden om diaconale betrokkenheid op anderen buiten de gemeente vorm te geven.
Maar het hoeft niet beperkt te blijven tot de eigen woonplaats. Tot ver buiten de eigen landsgrenzen zijn stichtingen actief waar vanuit het jeugdwerk aan kan worden bijgedragen door het verwerven van financiële steun, het inzamelen van spullen of het zelf afreizen naar andere landen voor bijvoorbeeld een werkvakantie.

Beste buren zijn
(Buiten de gemeente; persoonlijk/spontaan)
Vanuit het jeugdwerk kunnen jongeren ook worden gestimuleerd om er te zijn voor mensen van buiten de gemeente, bijvoorbeeld in de eigen straat of wijk. Vaak weten we niet zoveel van mensen uit de straat en is het contact maar heel oppervlakkig. Des te belangrijker is het om de signalen die je hebt, wel te benutten. Jongeren kunnen het initiatief nemen voor een buurtapp, waarin mensen verzoekjes kunnen delen als ze anderen ergens voor nodig hebben. Je kunt daarin ook het aanbod doen van bijvoorbeeld spullen of eten wat je kunt uitdelen. Op die manier kan je ook zelf het initiatief nemen om uit te reiken naar buurtbewoners, bijvoorbeeld door oliebollen uit te delen met oud & nieuw of een grote pan erwtensoep te maken waar je van uit kunt delen. Je zou op de JV kleine attenties kunnen maken voor bijvoorbeeld Kerst of Pasen, die elke jongere vervolgens zelf meeneemt om in zijn/haar eigen omgeving uit te delen. In de wijk zie je soms ook dingen gebeuren waar je op kunt reageren, bijvoorbeeld als je ziet dat iemand met de ambulance naar het ziekenhuis wordt gebracht. Dan heb je een aanleiding om mee te leven met elkaar.

Zoals je wel merkt in de voorbeelden zou je best kunnen discussiëren over de indeling van de verschillende voorbeelden bij verschillende vormen, maar dat is niet het belangrijkste. Het doel van dit artikel is om het denken over diaconaat vanuit het jeugdwerk te stimuleren. Veel zegen daarbij gewenst, en hopelijk is het ook tot zegen voor anderen!